Fakultatywne (dobrowolne, do decyzji sądu) odroczenie wykonania kary

W wyrażeniu „zbyt ciężkie skutki” niezwykle istotne znaczenie ma słowo „zbyt”. Wskazuje ono w sposób oczywisty, że ciężkie skutki bezzwłocznego osadzenia skazanego są normalną, typową konsekwencją popełnienia przezeń przestępstwa i nie uzasadniają zastosowania tej wyjątkowej instytucji, jaką bez wątpienia jest odroczenie wykonania kary. Zaznaczenia przy tym wymaga, że konsekwencje te dotykać mogą nie tylko skazanego, lecz także jego rodziny, co prowadzi do wniosku, że ustawodawca uznaje za naturalne, iż rodzina skazanego także ponosi ujemne konsekwencje popełnienia przezeń przestępstwa i konieczności odbycia kary pozbawienia wolności. To, że będą do siebie wzajemnie tęsknić, że będą musieli zrezygnować z określonych planów lub inwestycji, że będą żyli na niższym poziomie materialnym, że rozłąka może spowodować określone następstwa w sferze psychicznej, że mogą wystąpić trudności wychowawcze i zaburzenia rozwojowe u dzieci oraz szereg innych okoliczności stanowi niestety zwyczajne następstwa, do których odnieść należy pojęcie ciężkich skutków.

Warto wspomnieć, że pojęcie „rodziny” obejmuje osoby powiązane więzami pokrewieństwa, powinowactwa, a także wszystkie, bez względu na orientację seksualną, osoby, które pozostają w faktycznym związku ze skazanym oraz ich bliscy, w tym zwłaszcza dzieci i rodzice.

Odroczenie wykonania kary sąd może orzec dopiero wówczas, gdy stwierdzi, że skutki są zbyt ciężkie, przez co należy rozumieć przekroczenie dopuszczalnej miary ujemnych konsekwencji niezwłocznego rozpoczęcia odbywania przez skazanego kary. Zadaniem sądu jest więc określenie miejsca przebiegu delikatnej granicy, ponad którą w konkretnej sytuacji skutki niezwłocznego osadzenia skazanego są zbyt ciężkie.

Ciężkie skutki to klauzula generalna o charakterze ocennym, a o możliwości uznania danej okoliczności za uzasadniającą udzielenie odroczenia powinna decydować wnikliwa analiza sądu na tle konkretnego przypadku.

Do stanów faktycznych uzasadniających skorzystanie z instytucji odroczenia wykonania kary zalicza się – przykładowo:

1. chorobę skazanego inną niż wskazana w art. 150 k.k.w. (choroba psychiczna lub inna ciężka choroba uniemożliwiająca wykonywanie kary),
2. konieczność zapewnienia opieki innym członkom rodziny ze względu na ich wiek, chorobę lub kalectwo, gdy opieki tej nie mogą zapewnić inne osoby,
3. konieczność uregulowania ważnych spraw zawodowych, osobistych lub majątkowych,
4. potrzebę wykonania pilnych prac polowych,
5. konieczność okresowego zapewnienia rodzinie środków do życia,
6. wydarzenie losowe wymagające pilnego podjęcia czynności eliminujących jego skutki,
7. zdanie ważnych egzaminów kończących cykl nauki,
8. dokończenie ważnej dla skazanego pracy, np. tymczasowej umowy o dzieło, związanej z budową domu.

Pozytywne ustalenie przez sąd istnienia ww. okoliczności nie oznacza obowiązku odroczenia wykonania kary, lecz jedynie stwarza taką możliwość. Przedmiotem rozważań sądu powinno być bowiem nie tylko istnienie tych przesłanek, ale też takie okoliczności, jak:

• rzeczywista niezbędność pozostawania skazanego na wolności dla zrealizowania wskazanych we wniosku celów,
• realność wykorzystywania przez skazanego odroczenia w celu, jaki deklaruje we wniosku,
• dotychczasowe zachowanie się skazanego w aspekcie oceny, czy na wolności będzie przestrzegał porządku prawnego,
• możliwość zrealizowania celów, jakim ma służyć odroczenie wykonania kary, w inny sposób, bez bezpośredniego udziału skazanego w ich realizacji bądź poprzez krótkoterminowe zezwolenie na opuszczenie zakładu karnego.

Uwadze sądu nie mogą też ujść okoliczności związane z przedmiotem przestępstwa i osobą sprawcy, a więc to, co bywa nazywane społecznym poczuciem sprawiedliwości. Warto dodać, że brak możliwości kontynuowania nauki może być uznany za ciężki skutek w myśl art. 151 § 1 k.k.w. tylko wówczas, gdy natychmiastowe wykonanie kary powoduje przerwanie edukacji, której koniec lub wyodrębniony jej fragment (klasa, semestr) jest nieodległy. Inaczej natomiast należy ocenić sytuację, w której skazany podejmuje dalszą naukę w trakcie toczącego się postępowania karnego, a termin zakończenia nauki znacznie przekracza okres, na jaki – stosownie do art. 151 § 3 k.k.w. – możliwe jest odroczenie wykonania kary .

W orzecznictwie wskazuje się, że ewentualna niemożność spłaty zobowiązań kredytowych spowodowana rozpoczęciem odbywania przez skazanego kary izolacyjnej nie stanowi wystarczającej podstawy do odroczenia wykonania tej kary, także, że sam fakt oczekiwania przez osadzonego na leczenie operacyjne jest z reguły niewystarczający do udzielenia przerwy w karze, o zasadności której może być mowa dopiero wówczas, gdy wyznaczony został już termin zabiegu, a nadto jest on możliwy do przeprowadzenia jedynie w szpitalu wolnościowym.